Onderzoeken in plaats van opwarmen
“Er zijn zoveel thema’s die amper verder dan de microwave of vogelpik geraken.”
(BRUSSEL, 10/12/2007) -- Uitgerekend op de dag dat het overlijden van Walter De Bock, jarenlang dé toonaangevende onderzoeksjournalist in Vlaanderen, mij bekend wordt, schrijf ik deze coming-out als jurylid van het Fond Pascal Decroos. Ik kan niet anders dan even een eerbetoon brengen aan Walter. Hij was het die in ’93 mijn eerste stappen in de journalistiek mogelijk maakte bij De Morgen die op de redactie toen met enige cynische bijklank ‘De Zorgen’ werd genoemd. Mijn eerste werkdag legde Walter mij fijntjes uit wat hij onder journalistiek verstond. Het was voor hem méér dan de persconferentie coveren, het interview maken en uittikken, de Belga inblikken … Tussen de regels lezen, bronnen zoeken en netwerken opbouwen, graven, onderzoeken, tijd investeren in documentatie en archieven en alles, ja alles vooral kritisch benaderen. Dat was het wat Walter wou. Klinkt allemaal banaal maar het is, zo leren twaalf jaar journalistiek me, allesbehalve evident. Tijd- en geldgebrek, redactionele besparingen en prioriteiten maken dat het onderzoeksambacht dat De Bock zo predikte en beoefende, de laatste jaren meer en meer wordt overschaduwd door wat ik zélf het liefst omschrijf als microwave journalistiek of vogelpik journalistiek.
De microwave journalisten warmen het à point persberichtje of de hapklare quote op, de vogelpik garde gooit met het pluimpje en ziet de dag van publicatie op basis van de reacties of het recht in de roos is terechtgekomen. Het is in die context een zegen dat er zoiets als het Fonds Pascal Decroos bestaat. Het moet bestaan, want redacties en uitgevers willen de middelen amper of niet vrij maken voor wie verder wil kijken dan de dagelijkse deadline. Ik heb er zélf als journalist dankbaar gebruik van gemaakt toen ik na mijn honderden krantenartikels toch eens echt wou onderzoeken en neerpennen waarom Sabena vleugellam werd.
Als jurylid kreeg ik vier jaar lang zowat om de drie maanden thuis een pakket aanvraagdossiers in de brievenbus dat vaak zo dik was dat ik het op het postkantoor moest ophalen. Met Walter Zinzen en Derk-Jan Eppink en nadien met X en Y, die over twee jaar hun coming-out zullen maken, hebben we de dossiers gewikt en gewogen, geprezen of afgebroken, gesteund of verscheurd. En ik durf zeggen dat we dat met de grootst mogelijke objectiviteit en zin voor realiteit hebben gedaan. Het waren soms heel levendige discussies, want de juryleden - en dat is net de sterkte - waren het niet altijd eens. Over de journalisten die graag een reis door Zuid-Amerika of China willen maken en over die ene die met zijn gezin een jaar lang op onze kosten in het Verenigd Koninkrijk wou gaan wonen, waren we snel unisono gestemd. Het Fonds is géén reisbureau en er zijn zoveel goede binnenlandse thema’s. Beginnende journalisten raden we maar al te graag aan om een onderwerp te kiezen dat ‘te doen is’. Het geheim van de Bende van Nijvel ontrafelen is niet iets wat we een jonge, ambitieuze snaak van 21 zien doen. Toch zijn er heel wat beginners die we maar al te graag een duwtje hebben gegeven. Ook voor missionarissen, journalisten die al voor ze aan een thema beginnen hun ideologisch gelijk willen halen of in opdracht schrijven, hadden we geen eurocent over.
Een opsomming van alle goede dingen van de voorbije jaren zou me te ver leiden. Dan maar een eigenzinnige keuze. Een erevermelding geef ik graag aan Pascal Verbeken die met zijn Arm Wallonië een actueel, zeer lezenswaardig en haarfijn portret van Wallonië, het onbekendste buitenland, schetste. Net zoals de projecten van Rudi Rothier, Sus van Elzen en Paul Huybrechts: zeer toegankelijke onderzoeksjournalistiek en voor het Fonds een zeer mooie investering. Heel veel waardering ook voor de altijd energieke Marleen Teugels die deze keer haar tanden zette in het Eternit ‘asbest’ verhaal en ontdekte dat Karel Vinck en andere bazen in alle stilte in Italië een serieuze veroordeling opliepen.
Tot slot kan ik niet anders dan net als mijn collega-juryleden in herhaling vallen. Het blijft betreurenswaardig om vast te stellen dat er vanuit een aantal redacties zelden of nooit aanvragen binnenkomen. De wet op openbaarheid van bestuur (WOB) wordt op een zeldzame keer na – de recente auditrapporten Onderwijs en Rusthuizen bijvoorbeeld - amper gebruikt. En hoeveel journalisten gebruiken écht die fantastische infobron die internet vandaag kan zijn? De laatste nieuwstechniek, als je er de internationale vakpers op naleest. Er zijn zo veel thema’s die amper verder dan de microwave of vogelpik geraken. Denk maar aan de doping- en voetbalschandalen, de “goed nieuws” strategie van Volkswagen-Vorst-wordt-Audi, de zaak Charleroi, de vreemde gang van zaken bij Defensie en zijn Air Flahaut die telkens twintig regeltjes krant waard zijn maar niet méér. Waar blijven die aanvragen? Het Fonds is er voor jullie.
Zie tekts en biografie in pdf (pdf, 154 KB).
