2019-06-11
BRUSSEL - "Als reportagemaker ben je altijd op zoek naar interessante verhalen. Je speurt naar thema’s die potentieel zouden kunnen hebben door te lezen, het internet af te schuimen en je oren steeds te spitsen als iemand een straf verhaal vertelt. Maar zelfs dan zie je soms maanden niet wat er vlak voor je neus gebeurt." Dat is exact wat Carl Theunis overkwam bij de totstandkoming van de reportage 'Gasthuis Gevangenis' die hij maakte met steun van het Fonds Pascal Decroos.
Ongeveer twee jaar geleden kreeg ik de tot dan toe de beste baan van mijn hele leven: Ik mocht negen maanden lang voor Artsen Zonder Grenzen de hele Democratische Republiek Congo afreizen om getuigenissen van patiënten vast teleggen op foto en video. Het was een boeiende maar harde job. Ik doorkruiste het land vanuit Kinshasa. Ik bezocht plaatsen met exotisch klinkende namen zoals Gbadolite, Mbuji-Mayi, Kananga, Beni, Bunia, Mbandaka, … die mij daarvoor quasi onbekend waren. Ik genoot van de hartelijkheid en gastvrijheid van de Congolese bevolking en ik verwonderde mij over haar immense veerkracht. Maar ik zag uiteraard ook veel miserie en armoede. Artsen Zonder Grenzen komt nu eenmaal op plekken waar hun hulp noodzakelijk is. Dat is, om de organisatie even te parafraseren, “op plaatsen waar andere organisaties er al lang de brui aan hebben gegeven”.
Maandenlang bezocht ik ziekenhuizen in het hele land. Ik zag veel; van kinderen die stierven aan de gevolgen van malaria tot vrouwen wiens leven aan een zijden draadje hing na een brutale verkrachting, maar ook die ene rebel wiens linkerbil eraf lag omdat hij het lumineuze idee had zijn geladen Kalasjnikov te gebruiken als barkruk. Toch viel een van de grootste problemen in het Congolese gezondheidssysteem mij nooit op. Namelijk dat bijna in ieder ziekenhuis in Congo patiënten die hun rekeningen niet kunnen betalen worden opgesloten. Ik kwam dag in dag uit in ziekenhuizen en ik zag het niet. Tot zover dus mijn fantastische neus voor straffe verhalen en interessante thematiek. Ter verdediging van mijn blindheid: de meeste van mijn buitenlandse collega’s waren ook niet op de hoogte.
Toch kwam ik dit, voor ons volstrekt absurde en onbekende fenomeen, op het spoor op een misschien nog absurdere wijze. Tijdens een vlucht van Goma naar Kinshasa maakte ik een tussenlanding in Kisangani. Terwijl ik vanuit de luchthavenkantine zag hoe ze het vliegtuig voltankten, kreeg ik een bizar berichtje.
“Dag Sara, alles goed? Ken jij toevallig iemand die het uiterlijk heeft van een Portugese voetbalmakelaar en geïnteresseerd zou zijn in een filmrol? Alain”
Het berichtje was bedoeld voor mijn voorgangster, Sara, wiens nummer ik enkele maanden eerder had geërfd. Maar aan dat nummer zaten ook een hele resem Congolese casanova’s vast die op de meest ongebruikelijke momenten van een etmaal berichtjes stuurden of belden. Zelfs na enkele berichten in hoofdletters begrepen de meeste nog niet dat Sara Carl was geworden. Ik begon dus met een zekere ergernis het bericht te lezen, maar mijn gemoed sloeg in enkele tellen om van geïrriteerd naar geïntrigeerd.
“Het uiterlijk van een Portugese voetbalmakelaar én een filmrol!” Het klonk alsof het op mijn lijf was geschreven. Nu moet ik eerlijk toegeven dat ik een eerder Noord-Europeaans uiterlijk heb, enkel weet dat een voetbal rond is en dat het dichtste dat ik ooit bij acteren kwam een spelletje charades moet zijn geweest, dat ik ook nog eens verloor. Dus ik stuurde terug:
“Hallo Alain, ik ben een collega van Sara. Ik denk dat ik de geknipte man ben voor uw rol”
Een week later zaten we samen in de volkswijk Bandal in Kinshasa een fris biertje te drinken en aten we brochettes. Ondanks mijn verwoede pogingen om de Franse tekst van het script met een Portugees accent voor te lezen, was Alain niet direct overtuigd van mijn acteertalent. Uit schaamte en schuldgevoel betaalde ik voor het bier en de brochettes.
Maar dan nam onze ontmoeting een interessante wending. Om te bewijzen dat hij naast schoenenverkoper ook een professionele filmmaker was, toonde hij mij zijn meest recente documentaire. Daarin volgde hij Jean-Baptiste, de mascotte van FC Renaissance, een van de grotere voetbalclubs in Kinshasa. Iedere wedstrijd schilderde hij zichzelf in de kleuren van de club en danste hij voor de extatische supporters. Maar het was vooral de secundaire verhaallijn die mijn aandacht trok. Terwijl Jean-Baptiste gratis voetbalsupporters aanstookte, zaten zijn vrouw en hun pasgeboren dochtertje vast in het ziekenhuis omdat ze de rekening van de bevalling niet konden betalen.
Ik kon mijn oren niet geloven. Was dit écht waar? Alain bevestigde. De volgende dagen en weken begon ik te onderzoeken of dit niet een éénmalig feit was, maar dat bleek helaas niet het geval te zijn. Het opsluiten van moeders met kinderen en ook andere patiënten in ziekenhuizen bleek een zeer gangbare praktijk in Congo. Een paar weken later was mijn contract ten einde en keerde ik terug naar België. Maar het thema zelf en het lot van deze vrouwen bleven door mijn hoofd spoken.
Enkele maanden later besloot ik terug te keren naar Kinshasa om hierover een reportage te maken. Ik wist nog niet hoe ik het zou aanpakken en ik had bijna geen enkele leidraad. Ik had mezelf twee maanden gegeven om alles te researchen en te filmen. In het begin was het moeilijk om de juiste mensen te vinden. Het opsluiten van moeders was schering en inslag in Kinshasa maar toch was het niet gemakkelijk de juiste personen te vinden. Uiteindelijk leerde ik via-via het hoofdpersonage van de reportage kennen, Grâce. Daarna ging de bal echt aan het rollen.
Tijdens het filmen kwam ik zelfs in ziekenhuizen terecht waar ik daarvoor ook al was geweest voor artsen zonder grenzen. Maar toen had ik, net zoals mijn collega’s, deze vrouwen niet opgemerkt. Zo zie je maar dat sommige interessante thema’s misschien al maanden of jaren zich vlak onder jouw neus bevinden, zonder dat je het op dit moment weet.
Carl Theunis, Brussel.
Gasthuis Gevangenis wordt zaterdag 15 juni 2019 vertoond op Canvas in Vranckx en is nadien ook online te bekijken.
